پایان یک قرن سلطنت ریال؛ حذف چهار صفر رسما کلید خورد

به  گزارش قیمت ۳۶۰، پس از تقریبا یک قرن حضور رسمی در مبادلات اقتصادی ایران، ریال، واحد پولی که زمانی برای خودش اعتباری داشت، تحولی اساسی به خود خواهد دید. چندی پیش مجلس دوازدهم تصویب کرد که پول ملی ریال است و «قران» را به‌عنوان جزء فرعی ریال تعیین کرده و حذف چهار صفر از پول ملی مورد تائید قرار گرفت.  

با تصویب قانون پولی و بانکی کشور در مجلس شورای اسلامی برای حذف چهار صفر از پول ملی، این قانون باید طی دو سال آتی به تدریج اجرایی شود و عملاً سلطنت پول رایج ایران که عمرش تقریباً به صد سال رسید، وارد مرحله جدیدی شود. این تصمیم، بیش از آنکه یک اصلاحات پولی ساده باشد، مهر تأییدی است بر کاهش ارزش پول ملی و نشان‌دهنده یک سفر پرفراز و نشیب اقتصادی از دورانی که ریال جایگاه متفاوتی در جهان داشت. 

ریال در گذشته اعتباری بیش از این داشت، اما امروز تنها خاطره‌ای دور از آن اعتبار باقی مانده است. ریشه نام «ریال» (رویال به معنای شاهی) به سکه نقره اسپانیا و پرتغال باز می‌گردد که در مستعمرات این کشور‌ها رواج داشت و یک ارز جهانی محسوب می‌شد. این واحد در اواخر سده هجدهم میلادی، معادل یک هشتم تومان در ایران ارزش داشت.  

در دوره صفوی، شاه عباس سکه ۲۰۰ دیناری به نام «عباسی» را ضرب کرد. واحد‌های پولی بزرگتر مانند «قران» (معادل هزار دینار) و «تومان» (معادل ده هزار دینار)، اما اغلب تنها واحد‌های محاسبه بودند و سکه‌ای به نام تومان یا قران ضرب نمی‌شد.  

در سال ۱۲۴۲ قمری (۱۸۲۷ میلادی)، سکه نقره‌ای به نام «صاحبقران» ضرب شد که ارزش آن معادل یک دهم «تومان» تعیین شد و بعد‌ها به اختصار «قران» نام گرفت. «شاهی» به کوچک‌ترین واحد پولی تبدیل شد، به طوری که ۲۰۰ «شاهی» برابر با یک «تومان» بود.  

با شدت گرفتن تنزل بهای نقره در بازار‌های جهانی در سال ۱۳۰۸ شمسی، طرح جایگزینی پایه نقره با طلا مطرح شد. نهایتاً در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸، قانون «تعیین واحد و مقیاس پول قانونی ایران» تصویب شد و «ریال» به عنوان واحد پول تعیین گشت.  

در فروردین ۱۳۱۱ شمسی معادل مارس ۱۹۳۲، ریال با ارزش ۰٫۰۷۳۲۲۳۸۲ گرم طلا، جایگزین قران شد و به‌عنوان واحد رسمی پول ایران به جریان افتاد.  

در زمان سقوط رضاشاه در سال ۱۳۲۰، هر دلار آمریکا تقریباً معادل ۱۵ ریال بود. اقتصاد ایران بین سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۲، دورانی به نام «دهه طلایی» را تجربه کرد، با نرخ رشد اقتصادی ۱۱٫۵ درصد و تورم کاملاً مهار شده ۲٫۶ درصد.  

ریال در سال ۱۳۵۷ بیشترین اعتبار را داشت، زمانی که صندوق بین‌المللی پول به دلیل افزایش چشمگیر صادرات، ریال ایران را به سبد حق برداشت مخصوص (SDR) اضافه کرد.  

با وقوع انقلاب ۱۳۵۷، فصل جدیدی در تاریخچه ارزش ریال آغاز شد. انقلاب، اولین شوک بزرگ را وارد کرد؛ بی‌ثباتی سیاسی و خروج گسترده سرمایه که معادل ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار تخمین زده شد، باعث جهش نرخ دلار در بازار آزاد از ۷۰ ریال به ۱۰۰ ریال شد.  

در سال‌های بعد، تسخیر سفارت آمریکا و اعمال اولین دور تحریم‌ها فشار را مضاعف کرد و نرخ دلار را به ۱۴۰ ریال رساند.  

وقوع جنگ تحمیلی هشت ساله، منجر به شکل‌گیری یک نظام چندنرخی ارز شد که دهه‌ها بر اقتصاد کشور سایه افکند.  

پس از جنگ، سیاست‌های تعدیل ساختاری دولت سازندگی افزایش شدید نقدینگی و تورم‌های سنگین را به همراه داشت و ارزش ریال سقوط کرد؛ نرخ دلار از حدود ۱،۲۰۰ ریال به ۴،۷۸۰ ریال تا سال ۱۳۷۶ افزایش یافت.  

در دوره اصلاحات (۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴)، طرح یکسان‌سازی نرخ ارز در سال ۱۳۸۱ اجرا شد و نرخ دلار در محدوده ۸،۰۰۰ تا ۹،۰۰۰ ریال ثابت ماند.  

این ثبات دوام نیاورد؛ دوره پس از آن (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲) نقطه عطف سقوط ریال بود. سیاست‌های اقتصادی دولت محمود احمدی‌نژاد مانند توزیع پول نقد از طریق هدفمندی یارانه‌ها و حجم بی‌سابقه نقدینگی، ارزش ریال را به شدت کاهش داد.  

در دهه نود به دلیل بازگشت تحریم‌ها، دلار ۴۵۰۰ ریالی در مقاطع مختلفی دچار افزایش قیمت شد، به نحوی که امروز مرز ۱۰۰ هزار تومان را گذرانده است.  

این تحولات، سرنوشت ریال را به جایی رساند که نمایندگان به فکر حذف چهار صفر از پول ملی افتاده‌اند.  

نکته‌ای که کارشناسان بار‌ها بر آن تأکید کرده‌اند این است که حذف صفر‌ها، اگرچه حسابرسی و حسابداری‌ها را آسان‌تر می‌کند، اما هیچ ربطی به کاهش نرخ تورم ندارد.  

تاریخچه جهانی نیز پر از نمونه‌هایی از این دست است؛ طی یک قرن گذشته بیش از ۵۰ کشور صفر‌ها را از اسکناس‌های خود حذف کرده‌اند.  

اکنون، با تصویب قانون حذف چهار صفر، ریال ایران نیز پس از یک قرن خدمت اجباری در خط مقدم مبارزه با تورم، ناچار است وارد مرحله جدیدی از زیست خود شود.