حمایت از بازار سرمایه با بیمه سهام؛ سپر ریسک یا دخالت دستوری؟
با تصویب هیأت امنای صندوق تثبیت بازار سرمایه به ریاست وزیر اقتصاد، انتشار اوراق تبعی بیمه سهام و تأمین مالی تا سقف ۲۰ هزار میلیارد تومان کلید خورد
به گزارش قیمت ۳۶۰، روز سه‌شنبه هیأت امنای صندوق تثبیت بازار سرمایه به ریاست وزیر اقتصاد، مصوبه‌ای مهم را به تصویب رساند: «انتشار اوراق تبعی بیمه سهام و اوراق تبعی تأمین مالی». این طرح، که تا سقف ۲۰هزار میلیارد تومان اعتبار دارد و بیمه برای سبدهای تا ۵۰۰ میلیون تومان است، هدفش آرام‌سازی بازار، بهبود اعتماد سرمایه‌گذاران خرد و جلوگیری از خروج سرمایه اعلام شده است؛ اما کارشناسان بازار با نگاهی نسبی به ماهیت و اثرات احتمالی آن، دیدگاه‌های متنوعی ارائه داده‌اند.
«اوراق تبعی» که در بورس با نام «اوراق اختیار فروش تبعی» شناخته می‌شود از جمله اوراقی است که سازوکاری مشابه با قراردادهای اختیار خرید و فروش دارد و از جمله ابزارهایی است که امکان بیمه کردن پرتفوی و مدیریت ریسک را برای افراد فراهم می‌کند. برای روشن شدن، به این مثال توجه کنید: فرض کنید یک شرکت بورسی، شروع به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی خود می‌کند.
مثلاً قیمت دارایی پایه ۲۴۴ تومان است و قیمت اعمال اوراق اختیار فروش در تاریخ سررسید ۲۵۸ تومان مشخص می‌شود. حال در سناریوی اول اگر در زمان سررسید قیمت سهام این شرکت بیش از ۵ درصد (به علاوه قیمت اوراق) شود، سهامدار بهتر است اختیار خود را اعمال نکند. در سناریوی دوم اگر قیمت سهام با افت مواجه شود یا در همین محدوده قیمتی فعلی بماند، فرد می‌تواند اوراق اختیار خود را اعمال کند و سهام خود را در قیمت اعمال به فروش برساند.
در این صورت فرد نه تنها دچار زیان نمی‌شود، بلکه حداقل ۵ درصد سود تضمینی برای خود محقق می‌کند. حال در سناریوی سوم اگر قیمت سهم تغییری نکند سهامدار تنها باید قیمت اوراق را پرداخت کند و دچار زیانی از طرف سهامداری سهم نخواهد شد.
کارشناسان تأکید دارند که انتشار اوراق تبعی پیش از این نیز تجربه شده است؛ اما نه برای بیمه مستقیم دارایی سرمایه‌گذاران. سابقه‌ای که اگرچه مثبت بوده، اما بیمه‌گری ملموس و تضمینی نبود و بیمه‌گران حاضر به پذیرش ریسک این مدل نبوده‌اند. حالا طرحی ارائه شده که قرار است به‌صورت مستقیم پرتفوی سهامداران حقیقی را تحت حمایت قرار دهد؛ اقدامی که تا پیش از این بی‌سابقه تلقی می‌شد.
چشم‌انداز مثبت کارشناسان
تحلیلگران ریسک و بازده معتقدند که ابزار بیمه سهام می‌تواند تا حد زیادی اعتماد سرمایه‌گذاران خرد را افزایش دهد و روان‌بخشی بازار را سرعت بخشد. البته برخی کارشناسان بورسی می‌گویند که در شرایط فعلی، حمایت‌های موجود کافی نیست و بیمه سهام با شرایط تضمینی می‌تواند ثبات بیشتری به معاملات بدهد. یک تحلیلگر ارشد نیز اظهار کرده که بیمه سهام می‌تواند بازگشت سرمایه‌گذاران را تسریع کند و مانع از حرکت نقدینگی به سمت بازارهای غیرمولد شود.
به طور کلی برخی کارشناسان بر این نکته تأکید دارند که طرح ملی بیمه سهام اگر به‌درستی اجرا شود، مانند یک سپر روانی برای سرمایه‌گذاران عمل کرده و تا حدی نوسانات شدید را مهار می‌کند.
نقدها و تذکرات محتاطانه
با وجود نگاه مثبت، برخی تحلیلگران می‌گویند که اجرای موفق این طرح مستلزم طراحی دقیق مکانیزم شفاف و برآورد منطقی ریسک است. همچنین تأکید شده که اگر نرخ و نرخ‌گذاری اوراق تبعی مطابق با واقعیت‌های بازار نباشد، نه‌تنها حمایت مؤثر نخواهد بود، بلکه ممکن است تکمیل بازار ثانویه را با مشکل مواجه کند.
ابزارهای مشتقه؛ نسخه بین‌المللی برای کنترل ریسک
در همین زمینه فردین آقابزرگی کارشناس ارشد بورس اظهار کرد: «نشستی که هیأت امنای صندوق با محور حمایت از سهامداران، به‌خصوص سهامداران خرد برگزار کرد، اتفاق مثبتی است. از لحاظ تجربه بین‌المللی نیز همین ابزارها را در دنیا داریم. اختیار فروش تبعی، بومی‌سازی‌شده ابزارهای آپشن است که قبلاً هم وجود داشته، یعنی ضمانت خرید در سررسید با قیمت مشخص. این ابزار، مانع افت قیمت سهام می‌شود، یا به بیان بهتر، حس افت قیمت را از بین می‌برد، چراکه نوعی تضمین به سرمایه‌گذار می‌دهد.»
وی افزود: «استفاده از ابزارهای مالی مشتقه مانند آپشن‌ها (اختیار خرید و فروش) در تمام دنیا رایج است و یکی از مؤثرترین ابزارهای پوشش ریسک نوسان قیمت محسوب می‌شود. ابزار فیوچرز (آتی) نیز مکمل این ساختار است. حالا صندوق تثبیت بازار تصمیم گرفته که از همین ابزارها استفاده کند؛ پیشنهادی که در گذشته هم از سوی برخی اساتید و صاحب‌نظران مطرح شده بود؛ ازجمله اینکه اگر سرمایه‌گذارانی با سرمایه کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان مقدار مشخصی ضرر کردند، بخشی از آن جبران شود.»
تجربه‌ای که در دنیا وجود ندارد
آقابزرگی بیان کرد: «این مدل از «بیمه سهام» که محوریت آن نه اوراق مشتقه بلکه «خود سهام» است، در سطح بین‌المللی عملاً بی‌سابقه است. در دنیا چنین چیزی نداریم. با این حال، اعتقاد دارم جای رشد زیادی در حوزه آپشن‌ها در ایران وجود دارد، چراکه هنوز به آن سطح از بلوغ بازار، آگاهی عمومی و حجم معاملات نرسیده‌ایم. »
این کارشناس بورسی تأکید کرد: «معاملات آپشن در حال حاضر در بازار سرمایه ایران کمتر از ۲درصد از کل حجم معاملات بورس در یک سال را شامل می‌شود، در حالی‌که در بازارهای مالی بین‌المللی، مشتقات (آپشن‌ها و فیوچرزها) بیش از ۵۰ درصد کل معاملات را تشکیل می‌دهند. در ایران، معاملات سهام همچنان رکن اصلی بازار است.» وی افزود: «آنچه مهم‌تر است، پایداری و تداوم اجرای چنین رویکردهایی در میان‌مدت و بلندمدت است.»
دخالت در نظام عرضه و تقاضا بجز در موارد خاص منطقی نیست
آقابزرگی ادامه داد: «اساساً هرگونه دخالت در نظام عرضه و تقاضا بجز در موارد خاص منطقی نیست. مثلاً اگر سود یک صنعت به دلایل واقعی کاهش پیدا کند، این کاهش باید خود را در قیمت سهام منعکس کند. راه‌حل درست، نه تزریق مستقیم منابع، بلکه اصلاح آیین‌نامه‌ها، ساختار معاملات، ترکیب دارایی صندوق‌ها و بهبود زیرساخت‌های بازار است.»
وی گفت: «برخی کارشناسان به اشتباه معتقدند که باید یک صندوق حمایتی از بازار سرمایه درست شود و دولت یا وزارت اقتصاد یا هر نهاد دیگری منابع مالی تزریق کند. در حالی‌که در شرایط ریسک‌های سیستماتیک، بازار به شکل طبیعی به سمت تعدیل قیمت پیش می‌رود و نمی‌توان با دخالت دستوری آن را متوقف کرد.» وی گفت: «ابزار بیمه سهام در شکل واقعی و استاندارد بین‌المللی، از طریق آپشن‌ها و مشتقات عملیاتی می‌شود. یعنی سرمایه‌گذار می‌تواند موقعیت خرید یا فروش را روی روند آینده قیمت بگیرد. این ابزار در دنیا بسیار رایج است.»
نهاد ناظر، مسئول کنترل قیمت نیست
وی تصریح کرد: «سازمان بورس و ارکان بازار، هیچ وظیفه‌ای در کنترل قیمت یا نوسان آن ندارند، اما متأسفانه در کشور ما، به اشتباه، این وظایف از نهاد ناظر خواسته می‌شود. بهترین راه برای پیشگیری از بحران‌های مشابه، «افزایش سواد مالی»، «فرهنگ‌سازی» و «توسعه ابزارهای پوشش ریسک» است. »
آقابزرگی اضافه کرد: «اگر الزام قانونی برای درگیر شدن نهادهای مالی در حوزه آپشن‌ها و مشتقات ایجاد شود، این خودش بزرگ‌ترین حمایت غیرمستقیم از بازار سرمایه خواهد بود.»
با کاهش سود قیمت هم تعدیل می‌شود
این کارشناس ارشد بورسی توضیح داد: «وضعیت فعلی بازار مشابه شرایطی است که سود شرکت‌ها در حال کاهش است. وقتی درآمدها افت می‌کند، طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت که قیمت سهام حفظ شود. چون رابطه مستقیمی بین سودآوری و ارزش سهم وجود دارد. هرگونه تلاش برای حفظ قیمت در شرایط افت سود، صرفاً دستکاری قیمتی و غیرواقعی خواهد بود.»
وی تأکید کرد: «در شرایط فعلی، رفتار به اصطلاح هیجانی سرمایه‌گذاران، از نگاه من، کاملاً منطقی است. وقتی چشم‌انداز سود شرکت‌ها تیره است و بازار هم اعتماد خود را از دست داده، فروش و عقب‌نشینی کاملاً طبیعی است.»
