فرش ایرانی در تله رکود/ سقوط صادرات به 40 میلیون دلار

به گزارش قیمت ۳۶۰، در حالی که انتظار می‌رفت سال ۱۴۰۴ نقطه عطفی برای رونق صادرات فرش دستباف ایران باشد، آمارها و ارزیابی‌های میدانی از ثبات نسبی صادرات در سطح سال گذشته و تداوم رکود در این حوزه حکایت دارد.

بر اساس سیاست‌های ابلاغی از اسفندماه سال گذشته، آئین‌نامه‌ای به اجرا درآمد که به موجب آن تعهد ارزی صادرکنندگان صنایع دستی و فرش دستباف به میزان ارزش مواد اولیه مصرفی کاهش یافت. این تصمیم با هدف تسهیل فرآیند صادرات و حمایت از فعالان کوچک و متوسط حوزه فرش اتخاذ شد و انتظار می‌رفت آثار مثبت آن در ماه‌های ابتدایی سال نمایان شود. با این حال، شرایط غیرمنتظره سیاسی و اقتصادی منطقه، به‌ویژه وقوع جنگ دوازده‌روزه و پیامدهای پس از آن، موجب شد روند مورد انتظار تحقق پیدا نکند.

 بررسی وضعیت صادرات فرش طی ۳ دهه اخیر نشان می‌دهد که در دهه ۱۳۷۰ و اوایل دهه ۱۳۸۰، ارزش صادرات سالانه فرش ایران به حدود دو میلیارد دلار می‌رسید و ایالات متحده، آلمان، ایتالیا، ژاپن و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مهم‌ترین مقاصد این کالای ارزشمند محسوب می‌شدند.

اما در فاصله‌ای نه‌چندان طولانی، این صنعت دیرینه دچار رکودی عمیق شد. طبق آمار رسمی، ارزش کل صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود ۴۱ میلیون دلار محدود شد؛ رقمی که با در نظر گرفتن تورم، کاهش ارزش پول ملی و رشد هزینه‌های تولید، بیانگر افتی کم‌سابقه و نگران‌کننده است.

مروری بر آمارهای تاریخی نشان می‌دهد که در سال ۱۳۷۳، مجموع صادرات غیرنفتی کشور حدود ۴ میلیارد و ۸۲۴ میلیون دلار بود که از این میان، بیش از ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار، یعنی حدود ۴۴ درصد کل صادرات، تنها به فرش دستباف اختصاص داشت. این نسبت قابل‌توجه، به‌روشنی جایگاه کلیدی و استراتژیک فرش ایرانی را در اقتصاد غیرنفتی آن دوران نمایان می‌کند؛ جایگاهی که طی سه دهه اخیر به‌تدریج تضعیف شد.

از میانه دهه ۱۳۷۰، صادرات فرش با وجود افت نسبی از دوران طلایی خود، همچنان در سطحی قابل قبول قرار داشت و هیچ‌گاه به زیر ۵۰۰ میلیون دلار نرسید. در آن سال‌ها که مجموع صادرات غیرنفتی ایران بین ۵ تا ۷ میلیارد دلار در نوسان بود، فرش دستباف یکی از ستون‌های اصلی صادرات کشور به شمار می‌رفت و ایران به پشتوانه اصالت طرح‌ها و کیفیت بی‌بدیل تولیدات خود، در صدر صادرکنندگان جهانی این کالا قرار داشت.

اما آغاز دهه ۱۳۹۰ نقطه چرخشی در مسیر این صنعت بود. با گسترش تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بازارهای جهانی فرش ایرانی به تدریج کوچک‌تر شدند. در سال ۱۳۹۱، ارزش صادرات فرش به ۴۲۷ میلیون دلار کاهش یافت و سه سال بعد، در سال ۱۳۹۴، این رقم به ۲۹۰ میلیون دلار رسید. این روند نزولی در سال‌های بعد شدت بیشتری گرفت.

خروج ایالات متحده از برجام در سال ۱۳۹۷ و قرار گرفتن فرش ایرانی در نخستین فهرست تحریمی دولت وقت آمریکا، شوک تازه‌ای به این بازار وارد کرد. با بسته شدن مسیر صادرات به آمریکا -که یکی از مهم‌ترین مقاصد فرش ایرانی بود- میزان صادرات به زیر ۱۰۰ میلیون دلار سقوط کرد. در سال ۱۳۹۸، کل صادرات فرش دستباف ایران تنها ۷۳ میلیون دلار ثبت شد؛ رقمی که در تاریخ معاصر این صنعت، بی‌سابقه و هشداردهنده است.

ترکیب تحریم‌های خارجی، محدودیت‌های بانکی، دشواری‌های انتقال ارز و مشکلات داخلی از جمله پیچیدگی‌های مقررات صادراتی، روند نزولی این صنعت را تشدید کرد. در سال ۱۴۰۱، ارزش صادرات فرش به ۵۰.۷ میلیون دلار رسید؛ یعنی کاهشی حدود ۷۸ درصدی نسبت به سال ۱۳۹۷ و بیش از ۹۸ درصدی نسبت به سال ۱۳۷۳.