آش شله‌قلمکار پلاک خودرو در ایران؛ بازگشت اعداد لاتین؟
چندی پیش سردار سید تیمور حسینی از تدوین طرحی جامع برای تحول در شماره‌گذاری خودرو خبر داد. مهم‌ترین بخش این طرح، تبدیل اعداد پلاک‌ها از فارسی به لاتین است
به گزارش قیمت ۳۶۰، الزام تغییر پلاک خودروها در هفته‌های اخیر بحث‌برانگیز شد؛ موضوعی که باعث شد تاریخچه، رویدادها و الگوهای جهانی پلاک خودروها در ایران مورد بررسی قرار گیرد.
ضرورت مطالعات آسیب‌شناسی پلاک‌ها
قبل از هر اصلاح در سیستم شماره‌گذاری خودروها، لازم است دلایل دستکاری و تغییر اعداد پلاک‌ها به دقت بررسی شوند. مواردی که باید ارزیابی شوند شامل درصد تخلفات، استفاده از اسپری یا پوشاندن پلاک و مشکلات ساختاری سامانه‌ها است. تغییر صرف اعداد بدون مطالعه دقیق می‌تواند راه‌های جدیدی برای تخلف ایجاد کند و مشکل اصلی همچنان باقی بماند.
پلاک خودروها در دنیا
پلاک‌گذاری خودروها در دنیا همزمان با افزایش استفاده از خودروها شکل گرفت. هدف اصلی از این کار، ایجاد یک سند هویتی برای تمایز و شناسایی خودروها و مالکان بود تا در صورت نیاز امکان پیگیری مسائل احتمالی فراهم شود. با گذشت زمان، استفاده‌های دیگری نیز از پلاک‌ها شکل گرفت. این کاربردها شامل ثبت جرائم رانندگی و حتی برخی جرائم جنایی بود. با این حال، تمامی این موارد همچنان در چارچوب هدف اولیه یعنی پیگیری و شناسایی خودرو و مالک باقی ماندند.
الگوهای رایج جهانی
در دنیا دو الگوی رایج برای پلاک‌گذاری خودروها وجود دارد:
الگوی آمریکای شمالی: سایز پلاک‌ها در قالب مربع یا مستطیل است؛ مشابه پلاک‌های لیزری دهه ۸۰ شمسی در ایران. تفاوت اصلی این الگو در سیستم مالکیتی آن است. در آمریکا پلاک به نام افراد صادر می‌شود و مالک با خرید و فروش خودرو، پلاک خود را جابجا می‌کند.
الگوی اروپایی: سایز پلاک‌ها کاملاً مستطیلی و مشابه پلاک‌های ملی فعلی ایران است. در این سیستم، پلاک به نام فرد صادر نمی‌شود. خودرو از زمان تولید و خروج از کارخانه پلاک می‌شود و تا زمان اسقاط با همان پلاک تردد می‌کند. اگر مالک خودرو تغییر کند، سیستم‌های مربوطه تاریخ در اختیار بودن خودرو را ثبت می‌کنند تا در صورت نیاز امکان پیگیری فراهم باشد.
تاریخچه پلاک خودروها در ایران
تاریخ پلاک‌گذاری خودرو در ایران به سال ۱۳۰۵ بازمی‌گردد، زمانی که نخستین خودروها وارد کشور شدند و شهرداری‌ها مسئول شماره‌گذاری آنها شدند. در آن زمان، پلاک‌ها شامل پنج قسمت بودند: نام کارخانه، آدرس مالک، نمره جلو، نمره عقب و پلاک مالیات. با افزایش تعداد خودروها، سیستم شماره‌گذاری تغییر کرد و پلاک‌ها شامل نام شهر و چهار عدد بالای نام شهر شدند.
دهه۷۰:
در دهه ۷۰، پلاک‌های لیزری معرفی شدند که امنیت بالاتری داشتند و جعل آنها دشوارتر بود. در سال ۱۳۷۸، طرح تعویض پلاک در سطح کشور آغاز شد و تمامی خودروها موظف به دریافت پلاک لیزری شدند.
دهه۸۰ :
در سال ۱۳۸۳، پلاک ملی با فرمت جدید معرفی شد که شامل دو رقم در سمت راست برای کد استان، یک حرف فارسی، سه رقم در وسط و دو رقم سریال در سمت چپ بود. این تغییر باعث یکپارچگی سیستم شماره‌گذاری در سراسر کشور شد و جعل پلاک‌ها را کاهش داد. امروزه پلاک‌های ملی با ویژگی‌های امنیتی مانند لیزر و چیپ‌های الکترونیکی همراه هستند که امکان ردیابی دیجیتال و شناسایی هوشمند خودروها را فراهم می‌کنند.
حاشیه‌های تازه پلاک خودروها در ایران
چندی پیش سردار سید تیمور حسینی از تدوین طرحی جامع برای تحول در شماره‌گذاری خودرو خبر داد. مهم‌ترین بخش این طرح، تبدیل اعداد پلاک‌ها از فارسی به لاتین است؛ اقدامی که هدفش مقابله با جعل و کاهش خطاهای سامانه‌های پلاک‌خوان اعلام شده است. او تأکید کرد: «اعداد ۱، ۲ و ۳ به راحتی قابل تغییر هستند و استاندارد جهانی استفاده از اعداد لاتین این مشکل را ندارد.»
سردار حسینی در ادامه افزود: طرح فعلاً در مرحله مطالعه باقی مانده و اجرای آن منوط به تصویب دستگاه‌های ذی‌ربط است.
اما طولی نکشید که صداهای مخالف از هر سو به گوش رسید:
| علی مطهری، نایب‌رئیس مجلس دهم: این اقدام با اصل ۱۵ قانون اساسی در تضاد است و ممکن است به عنوان بخشی از جنگ نرم فرهنگی تلقی شود. |
| کارشناسان: لاتین کردن پلاک‌ها تهدیدی برای هویت ملی محسوب می‌شود و با نص صریح قانون اساسی در تعارض است. |
| منتقدان اقتصادی: تحمیل هزینه سنگین این اقدام در شرایط کنونی کشور به مالکان، نهادهای دولتی و بودجه عمومی غیرقابل توجیه است. آنها توصیه می‌کنند بودجه صرف فناوری‌های نوین و ارتقای سامانه‌های نظارتی شود تا تخلفات کاهش یابد، بدون اینکه هویت زبانی کشور خدشه‌دار شود. |
آش شله‌قلمکار پلاک در ایران
در ایران هیچ‌گاه هیچ‌یک از دو الگوی آمریکایی و اروپایی به شکل درست و کامل استفاده نشده و هر بار یکی از آنها به شکل ناقص به کار گرفته شده است. تا قبل از ملی شدن پلاک‌ها، سایز پلاک‌ها مطابق سیستم آمریکایی بود اما سیستم مالکیتی مطابق اروپا بود. از سال ۸۳ و آغاز فرایند پلاک‌گذاری جدید موسوم به «پلاک ملی»، سایز پلاک‌ها به سبک اروپایی تغییر یافت اما سیستم مالکیتی به شیوه آمریکایی باقی ماند. سوال اساسی این است: چرا و بر اساس چه تحقیق و دانشی؟
کدام الگو درست است؟ اروپایی یا آمریکایی
هر دو کاملاً درست هستند، به شرط رعایت کامل سیستم و الگوی تعریف‌شده که نیازمند قانون‌گذاری صحیح و مهم‌تر از آن اعمال قانون درست است. اروپایی‌ها سیستم کاربردی و متناسب با خود را ساخته‌اند و آمریکایی‌ها نیز همین‌طور. اما در ایران هر بار به بهانه‌ای یکی از آنها تغییر می‌کند و هر دو الگو با هم ترکیب می‌شوند؛ یک سیستم دست‌ساز که هیچ‌گاه نتیجه مطلوب و استانداردی ارائه نمی‌دهد.
کلام آخر در مورد پلاک خودروها
نکته نهایی درباره تغییر پلاک‌ها به دلیل جعل یا مخالفت فرهنگی این است که این اقدام صرفاً مسکن است و درمان نیست. فردی که به دلیل قوانین ناقص مجبور به تخلف شود، به سرعت خلاقیت لازم برای دور زدن قانون را پیدا خواهد کرد. بنابراین مشکلات باید به شکل ریشه‌ای حل شوند و زیرساخت‌های جاده‌ای، شهری و ترافیکی بازبینی و اصلاح اساسی شوند.
در مورد امنیت اعداد و حفاظت از زبان فارسی نیز باید گفت که متأسفانه در بسیاری از موارد رعایت نمی‌شود و مسئولین توجهی به آن ندارند. حتی اگر امکان اقدام کاربردی و بین‌المللی وجود داشته باشد، معمولاً مسئولان به جای عمل، صرفاً از عدم حفاظت و پاسداشت زبان فارسی شکایت می‌کنند.
